Upowszechnianie kultury w Zelowie zawsze zajmowało ważne miejsce w życiu społecznym miasta. Zajmowały się nią i zajmują do dzisiaj liczne placówki i instytucje kultury. Obecny Dom Kultury w Zelowie jest spadkobiercą bogatej tradycji tej działalności, która po II wojnie światowej nabrała znacznego przyśpieszenia i rozwoju.

W pierwszych latach powojennych, pomimo niewielkich środków finansowych i braku odpowiedniej bazy, rozwijała się działalność kulturalna. Powstawały pierwsze zespoły teatralne, chóralne i muzyczne. Aktywna była świetlica przyzakładowa, mieszcząca się w budynku przy ulicy Kilińskiego 4. Trwało to jednak krótko. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku życie kulturalne nieco przygasło. Przyczyniło się do tego przeniesienie tej świetlicy daleko od centrum, na ulicę Piotrkowską. Poza tym nowy lokal posiadał bardzo małe pomieszczenia i nie był przystosowany do prowadzenia tej działalności; na łamach prasy pojawiły się głosy krytyki.¹ Te fakty spowodowały, że ówczesna Miejska Rada Narodowa próbowała ożywić działalność kulturalną. W roku 1958 roku odbyła się narada kierowników świetlic, miejscowej inteligencji i kierownictwa Zelowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego.² Spotkanie zaowocowało tym, że w pomieszczeniach po byłej tkalni Recława, przy ulicy Kościuszki 74, utworzono Klub Fabryczny. Nowe miejsce i nowo wyremontowane pomieszczenia spowodowały, że rozwój kulturalny wszedł na właściwe tory. W latach 60. w klubie działało siedem zespołów artystycznych. Wystawiano sztuki Teatru Ziemi Łódzkiej, wstępowały zespoły zawodowe i amatorskie.

Duże zasługi w krzewieniu kultury w tym czasie miał kierownik klubu Lucjan Głos. To on stworzył podstawy szerokiej działalności kulturalnej, obejmującej nie tylko pracowników zakładów bawełnianych, ale i całego miasta.³ Dość duże osiągnięcia miała placówka, kiedy kierował nią na początku lat siedemdziesiątych Karol Piąsta. Działalność oświatowa, wychowawcza i artystyczna klubu była wspierana finansowo przez ZZPB, dzięki czemu moż­liwe było prowadze­nie różnorodnych zajęć. Po odejściu Karola Piąsty na emeryturę na krótko kierownikiem zostaje Tadeusz Szymański.

W listopadzie 1972 roku została zorganizowana narada z udziałem kierowników zakładów, szkół i instytucji przy współudziale aktywu politycznego i społecznego miasta. Padła wówczas propozycja, aby na bazie Klubu Fabrycznego Zelowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Fanar”, utworzyć Międzyzakładowy Dom Kultury.⁴ Plany nie do końca się powiodły. Został utworzony Zakładowy Klub Kultury. Kierownikiem placówki została Honorata Szczukocka.

W tym czasie działały takie zespoły i koła zainteresowań, jak: zespół recytatorski, zespół instrumentalny, wokalny, kabaret „Margines”, Dziecięcy Zespół Pieśni i Tańca, Orkiestra Dęta i dwa koła: modelarskie i fotograficzne.

Wiele sukcesów na swoim koncie zanotował powstały w 1971 roku kabaret „Estrada”, przemianowany później na „Margines”, który dwukrotnie (w 1976 i 1977) zdobywał Grand Prix na Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form TEMAFOR w Cieszynie. Reżyserami kabaretu byli: Wiesława Piąsta, a następnie Ryszard Wojciechowski. Pod koniec lat siedemdziesiątych przerwał swą działalność. Po kilkuletniej przerwie „Margines" powrócił w 1984 roku na scenę Klubu Kultury z programem „Poprawiacze”.⁵

Wydarzenia, które miały miejsce w Polsce na przełomie lat 1980-1981 nie sprzyjały rozwojowi kultury. Wiele zakładowych placówek kulturalno-oświatowych było likwidowanych. Jednakże Zakładowy Klub Kultury w Zelowie funkcjonował, wykazując z biegiem lat coraz to wyższy poziom działalności kulturalnej...

Lata 1982-1985 to okres wzmożonej pracy klubu, gdzie – po okresie stanu wojennego – zostały reaktywowane niektóre formy i rodzaje działalności kulturalnej. Oprócz wymienionych wyżej zespołów i kół zainteresowań, powstały nowe, m.in. zespół tańca nowoczesnego, grupa rockowa Kredyt, koło tkactwa artystycznego i robótek ręcznych.⁶ W 1988 roku na emeryturę odchodzi wieloletnia kierowniczka placówki, Honorata Szczukocka, a jej miejsce zajmuje Małgorzata Dębkowska, pełniąca do dzisiaj funkcję dyrektora.

Wielkie zmiany nastąpiły po przemianach społeczno-ustrojowych w 1989 roku. Upadły Zelowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Fanar”, Klub Kultury został przejęty przez Gminę Zelów. Od 1 stycznia 1995 roku, na bazie klubu została utworzona samorządowa instytucja kultury o nazwie Dom Kultury w Zelowie.

Oprócz stałych form działalności kulturalnej, podjęto się realizacji nowych. W 1996 roku i w latach następnych odbyły się trzy edycje Ogólnopolskich Konfrontacji Literackich. W tym samym roku Dom Kultury zaczął wydawać pismo kulturalno-literackie „Gazeta Kulturalna” (do dzisiaj ukazało się ponad 170 numerów tego miesięcznika).

Od 1995 roku pracownicy Domu Kultury organizują Letnie Koncerty Festiwalowe towarzyszące Międzynarodowemu Festiwalowi Muzyki Organowej i Kameralnej Radom-Orońsko. Podczas koncertów wystąpiło wielu znanych artystów światowej sławy: Krzysztof Penderecki, Jerzy Maksymiuk, Teresa Żylis-Gara, Małgorzata Walewska, Wiesław Ochman (honorowy obywatel Gminy Zelów), Konstanty Andrzej Kulka, Poznańskie Słowiki, Krzysztof Kolberger, Jerzy Zelnik, Józef Skrzek, Robert Grudzień (honorowy obywatel Gminy Zelów), Georgij Agratina i wielu innych. Letnie Koncerty Festiwalowe, to imprezy na najwyższym artystycznym poziomie, które przyciągają całe rzesze miłośników muzyki.

Dom Kultury prowadzi galerię artystyczną Collage, w której każdego roku ma miejsce kilkanaście wernisaży nowych wystaw. Prezentowane są prace malarskie, rzeźbiarskie, fotograficzne, tkaniny artystycznej, szkła artystycznego. Galeria przygotowuje ekspozycje okolicznościowe i edukacyjne. W galerii odbywają się również spotkania w ramach Zelowskiego Salonu Literackiego, gdzie prezentowani są twórcy i twórczość literacka regionu.

Andrzej Dębkowski

__________

¹ W. Badziak, „Zanim powstanie oś przemysłowa”. „Współczesność”, 16 maja 1960 roku.

² Archiwum Urzędu Miasta i Gminy w Zelowie [dalej: AUMG], „Protokół z posiedzenia PMRN z dnia 30 maja 1958 roku.

³ AUMG, t. 1/69, „Protokół z posiedzenia Komisji Kultury i Oświaty z dnia 14 września 1961 roku.

⁴ Andrzej Dębkowski, „Upowszechnianie kultury w Zelowie na tle warunków historycznych”, Warszawa 1986.

⁵ Tamże.

⁶ Tamże.